Van een Ordina-consultant heb ik het boek Vervreemde professionals en blinde gidsen gekregen. Het is geschreven door Pieter Hilhorst en Michiel Zonneveld die zich gebaseerd hebben op de verhalen van Ordina-consultants. De conclusies zijn fascinerend: er zijn basispatronen in het beleid die verhinderen dat de overheid effectief en efficiënt werkt. Die patronen hebben te maken met niet weten, niet willen en niet kunnen. Dat is heel relevant voor programmamanagement. Tenslotte gaan wij er van uit dat je wèl weet, wilt en kunt. Ik licht er twee patronen (van de 9) uit: targetverslaving en gebrek aan scharrelruimte.

Targetverslaving

Over targetverslaving (of cijferfetisjisme) heb ik het al eerder gehad (Gedeelde smart). Werken vanuit doelen betekent dat je vrij concreet moet aangeven welke situatie je precies wilt bereiken anders weet je niet wat je in welke mate moet doen: de roemruchte SMARTdoelen. Het patroon is volgens de auteurs dat de cijferdoelstelling (die kneedbaar en onbetrouwbaar blijkt) heilig wordt verklaard en niet meer aansluit bij de praktijk. Zo is het percentage leerlingen dat de CITO-toets haalt een concrete doelstelling om leerachterstand uit te drukken. Alleen in Amsterdam blijkt dat scholen één op de drie leerlingen niet aan de CITO-toets laat deelnemen, omdat deze toch naar pratijkonderwijs gaan. DFat is, volgende de schrijvers: “….geen argument tegen zichtbaar maken van overheidsprestaties, maar wel tegen gemakzuchtige metingen. Hoe meer politiek belang er aan de graadmeter wordt gehecht, hoe meer die graadmeter aan betrouwbaarheid verliest.”

Scharrelruimte

In de uitvoeirng van beleid door professionals worden de maatschappelijke opbrengsten gerealiseerd. Zij passen regels toe op situaties. In de categorie “kan niet” gebeurt het volgende: er zijn regels om burgers zekerheid te bieden. Die regels leggen het handelen van professionals vast. Het urgente geval pas daar niet precies in. De professional handelt niet, er gebeurt een ramp en er komt een nieuwe regel bij.

De blinde gids

De door Ordina onderscheiden patronen leiden tot belachelijke uitkomsten. Wat te doen tegen deze vervreemding? Accepteren dat je met kleine stapjes ook verder komt. Geen grootse ontwerpen maar als een blinde met voorzichtige kleine stapjes verder gaan en als je merkt dat het verkeerd gaat, terug naar de vorige positie. Dan is er niet veel verloren. Het betekent wel dat er vertrouwen moet zijn en acceptatie van fouten. Het zou interessant zijn een programma te maken dat nadrukkelijk gebruik maakt van deze “blinde gids”.