Het wemelt in Nederland van allerlei organisaties en mensen die kansen of opgaven zien om maatschappelijke problemen aan te pakken. Bijvoorbeeld weten we dat er in Nederland erg veel kennis is op het gebied van watermanagement. Adviesbureaus, onderzoeksinstellingen, milieugroepen en overheden hebben elk in hun werkgebied nuttige ervaringen opgedaan die in samenhang veel kunnen bijdragen aan het oplossen van veiligheid tegen wateroverlast of waterverontreiniging. Datzelfde geldt voor milieu- en energievraagstukken en duurzame gebiedsontwikkeling. Dit type vraagstuk heeft altijd tot gevolg dat je met een combinatie van private partijen en de overheid te maken krijgt. De programma-aanpak biedt dan veel aangrijpingspunten.
Overheid onbetrouwbaar
Een probleem daarbij is dat de overheid als een onbetrouwbare speler geldt. De recent aangenomen moties rond de JSF en de tandartstarieven bewijzen dat. Heel simpel gezegd verwacht een private partij dat de overheid beleid en wet- en regelgeving gedurende langere tijd niet verandert, omdat anders de investering in te korte tijd afgeschreven moet worden. Innovaties, waarvoor private partijen aan de lat staan, komen dan niet van de grond.
Met enkele collega’s heb ik vorige week onderzocht wat daaraan te doen valt. Wij denken dat de kern van de oplossing ligt creëren van gelijkwaardigheid tussen alle spelers, overheid en private partijen in dezelfde mate. Wil je niet alleen een stel spelers bij elkaar houden, maar ook met elkaar iets bereiken, dan heb je een zeer actieve spelbepaler nodig, een programmamanager zo je wilt.
Overheid kan niet regisseren
Deze spelbepaler definieert het speelveld en laat de spelers zien dat ze van elkaar afhankelijk zijn. Hij/zij moet door eigen kennis van en kennissen in het veld in staat zijn de opgave zo te definiëren dat deze gezien kan worden als een keten: per schakel zijn enkele partijen betrokken, maar geen enkele partij domineert één schakel en daarmee de gehele keten. Een overheid die het totaal wil domineren of regisseren, bestaat dus niet. De spelbepaler moet krachtig genoeg zijn om elke speler te houden aan de schakel waarvoor hij/zij verantwoordelijk is. Niet meer en niet minder.
Streven naar een programma kan heel goed, omdat het begrip programma ruimte geeft in de hoofden van partijen. Een ruimte die het begrip project niet geeft. In een programma kan een veelheid aan initiatieven ondergebracht worden die herkenbaar zijn voor de individuele partijen. De samenhang tussen de initiatieven kan ook zichtbaar worden gemaakt. Het vergt van de spelbepaler de nodige kennis en creativiteit om dat voor elkaar te krijgen.
Programmamanager is spelbepaler
Het draait in hoge mate om de vaardigheid van de spelbepaler, de programmamanager in spe. Dat is meteen ook de zwakte: want hoe vervang je zo’n succesvolle roldrager? Hij/zij moet als persoon het vertrouwen hebben van de belangrijkste spelers. Hij moet in staat zijn de spelers in hun rol te houden en er voor te zorgen dat er geen vrijblijvendheid in het spel zit. Hij moet zich verdiepen in de belangen van de spelers en weten wat de drivers zijn die partijen in beweging zetten. Zo mogelijk moet hij segmenteren, decomponeren en afbakenen. Weliswaar heeft hij geen belang bij de oplossing die partijen nastreven, maar hij bewaakt de eigen spelregels zeer actief. Ook initiatieven zoals zelf een stichting oprichten, een sturingsmodel opstellen, een onderzoek horen bij zijn interventies.
Programma’s juist voor lokale initiatieven
Deze aanpak maakt het mogelijk om niet alleen top down programma’s te maken, maar zeker ook decentrale van onderop komende initiatieven in een samenhangend programma om te zetten. Zeker in een maatschappelijk klimaat waarin de druk voor innovatie van allerlei lokale initiatieven lijkt te komen en waarin geen enkele partij een ontwerp voor het totaal kan maken, kan het bouwen van een programma uit lokale initiatieven een goede richting geven. Het profiel van de bijbehorende programmamanager heeft dan veel weg van een stevige omgevingsmanager.