Procesregie als vak. Hans van der Heijden en Enrico Kraijo hebben onder deze titel een gedegen handreiking gemaakt voor gemeentelijke procesregisseurs. De auteurs hebben mijns inziens een serieuze en gedegen boekwerk geschreven conform de gedachte van  procesregie: namelijk veel belanghebbenden en betrokkenen meegenomen in hun zoektocht hoe complexe opgaven aan te vliegen. In het boek worden veel vragen gesteld en veel suggesties met instrumenten aangereikt. De echte antwoorden zal de lezer proefondervindelijk zelf moeten gaan geven.

Aanvulling op bekende werkwijzen

Het mooie van het boek is dat het niet pretendeert compleet af te wijken van de meer ingeburgerde werkwijzen zoals project- en programmamanagement. Het is eerder een aanvulling daarop; vooral als het niet meteen voor de hand ligt een project, programma of routine te starten.

De auteurs gebruiken bewust de term procesregie. Dit omschrijven zij als het interactief organiseren van complexe bestuursprocessen om ideeën en initiatieven in de stad te realiseren. Zij onderscheiden dit begrip van de term “procesmanagement” waarin het volgens de auteurs gaat om het oplossen van een conflict in een project of programma of routine. De opgave moet daarbij gered worden. Daarom management. Het is ook geen “begeleiding” van een proces dat moet leiden tot het starten van een project. Het is jammer dat het nawoord van Hans de Bruijn toch weer spreekt van procesmanagement, dat het boek nu juist procesregie noemt. De bijbehorende centrale persoon noemen de auteurs dus procesregisseur. Deze staat centraal in het boekwerk.

Procesregie: idee centraal en zeven velden

In plaats van de volgorde van een proces te gebruiken als indeling hebben de auteurs zeven velden geïdentificeerd waartoe de procesregisseur zich moet gaan verhouden. Allereerst wordt uit de doeken gedaan hoe je het idee waaraan gewerkt gaat worden, nader kunt omschrijven. De velden groeperen zich daar omheen. Vier velden vormen de eerste laag om het idee: positionering, ontwerp, interventie, en uitvoering. Drie velden komen daar omheen: opdrachtgeving, interne organisatie en verbinding met buitenwereld. In deze velden wordt de procesregisseur uitgedaagd tot nadenken. Er staan geen kant-en-klare recepten. Hij krijgt vragen voorgelegd en handreikingen in instrumenten aangereikt. Geen trucs.

Ik denk dat de kracht juist in het voorleggen van de vragen ligt. Het hoort bij procesregie dat je zoekt naar de antwoorden. Wisselend wordt de doelgroep aangesproken met procesregisseur in de „ik” vorm maar soms ook met „we” of wat algemener. Juist in een boek waar het gaat om samenwerking tussen partijen komt het wat beperkt over door de woorden “zijn eigen positionering”, “zijn strategie”, “zijn relatie met de opdrachtgevers”, en “mijn keuze voor een werkwijze”. Dit miskent het collectieve in de aanpak.

Proces gaat om overeenstemming

Wat mij betreft kunnen de auteurs de definitie van een proces helderder formuleren. Terecht zien de auteurs het proces als opstap en voorbereiding van een project, programma of reguliere activiteit. In dit voortraject  streven procesregisseurs naar overeenstemming over de keuze van een van deze werkvormen (naast de mogelijkheid om te stoppen). Een proces realiseert geen idee in de stad, dat doen programma’s en projecten, als het goed is. Een proces realiseert overeenstemming tussen alle partijen hoe verder te gaan in een project etc.

Desalniettemin een waardevolle bijdrage aan de verdere professionalisering van procesregie in het openbaar bestuur. Het wordt ondersteund een digitale versie met verwijzingen naar uiteindelijk 300 instrumenten voor gemeentelijke procesregisseurs en anderen die een goed begin willen maken van een project of programma.

Enrico Kraijo en Hans van der Heijden, Procesregie Handreikingen voor gemeentelijke procesregisseurs, VPNG en gemeente Rotterdam: 2018