Het doen van programma’s leidt in sommige organisaties tot de matrix. Al eerder schreef ik daarover.
Daarbij heb ik geen aandacht besteed aan de slachtoffers van deze manier van werken: de lijnmanagers. 

Positie lijnmanager verandert aanzienlijk

Aanleiding was een gesprek dat ik gisteren had met een ambtenaar van een provincie waar programma’s de primaire vorm van beleid maken en uitvoeren zijn geworden. Er is een stevige unit van programmamanagers gevormd, met eigen budgetten. De wensen van politici komen rechtstreeks bij de programmamanagers binnen.

Tussen de regels door hoor ik dat de lijnmanagers hier moeite mee hebben. Want wat gebeurt er? De gebruikelijke manier van beleid maken wordt doorbroken. Daarmee verandert ook de positie van de lijnmanager aanzienlijk. In plaats van bevoegdheden (macht) op een beleidsterrein krijgt hij de taak om voor zijn mensen te zorgen en de beleidsbeslissingen zo goed mogelijk uit te voeren. Zowel formeel als informeel kan je dat zien als een “degradatie”. Want wie gaat er naar de gedeputeerde om het beleid te vormen en uit te voeren? Niet meer de lijnmanager. Deze blijft achter om “de rommel op te ruimen.”

Op te ruimen rommel

Welke rommel is dat? Het zorgen voor zijn mensen, want de medewerkers worden ook geconfronteerd met een andere werkwijze. Zij werken met andere collega’s, hebben aan hun vak niet genoeg, andere competenties worden gevraagd, zij moeten hun vertrouwde, vakmatige omgeving verlaten. Gevolg: spannend werk, veel uitdaging, stress en wellicht ziekte.

De lijnmanager is in principe voor dit soort zaken verantwoordelijk: het zogenaamde “hiërarchisch leidinggeven”. Dit is ook wel benoemd als chef uitzendbureau. Want hij moet ook nog eens zorgen dat de extra competenties bij zijn mensen aanwezig zijn. Maar het “leuke” van beleid, contact met buiten, contact met de politiek en zijn (machts)positie heeft hij afgestaan aan de programmamanager.

Lijnmanager is de kalkoen voor Kerstmis

Daarnaast moet de lijnmanager een verandering doorvoeren waarvan hij zelf slachtoffer is: namelijk ander, minder gewaardeerd werk uitvoeren. Dat kan bij hemzelf teleurstelling oproepen omdat dat niet duidelijk is geworden bij het vormgeven van de verandering. Ofwel een geval van misleidende reclame. Hij moet een verandering ondersteunen waar hijzelf behoorlijk het slachtoffer is of wel de kalkoen die zijn eigen kerstmaal moet organiseren.

Dat is een negatief effect van een structurele aanpak van programma’s. Ongetwijfeld met alle goede bedoelingen voor de effectiviteit van overheidsbeleid. Maar de programmamanagers, en hun leidinggevenden en adviseurs moeten zich realiseren dat deze constructie automatisch een hoop weerstand voedt waar ze heel voorzichtig mee om moeten gaan.