Stel een overheid wil iets doen aan de achteruitgang van de economie (veroorzaakt door demografische krimp) in een deel van het land. Op jaarbasis is 40 miljoen beschikbaar. Drie provincies wordt gevraagd er iets moois mee te doen, en het liefst programmatisch. Je kan dan twee dingen doen: projecten bij het geld zoeken en daaruit doelen destilleren, of doelen aan projecten koppelen en daarbij geld zoeken. Allebei kan je programma noemen.
Strategie: verdeel en heers
Twee strategiën die heel verschillend uitpakken. De eerste strategie, die je “verdeel en heers”zou kunnen noemen, levert je waarschijnlijk waanzinnig veel ideeën op die je op de een of andere manier moet selecteren. Selectiecriteria zijn dan onder andere gericht op de middelen (wordt het geld verantwoord besteed, is er medefinanciering), op het resultaat (levert het iets op, is het realiseerbaar, wie doet er nog meer mee) en soms op de doelen (welke bijdrage levert het product, welk doel streeft men na). Vanuit een programma gezien kan je pas, wanneer je de ideeen hebt geselecteerd een uitspraak doen of de doelen dichterbij komen. Bovendien ben je afhankelijk van anderen of je iets gaat opschieten. Dat kan functioneel zijn, wanneer je de markt wilt stimuleren en zijn eigen verantwoordelijkheid wilt geven. Het kan ook leiden tot het idee van willekeur en belangenpolitiek.
Of: Heers en verdeel
De tweede strategie (“Heers en verdeel”) levert je veel doelen en bijbehorende projecten op. Het geld zal niet toereikend zijn, dus je moet selecteren op initiatieven. Je stuurt wel op bepaalde initiatieven omdat je beleidsmatig weet wat je wilt. Dit oogt centralistisch: vanuit de doelstellingen bepaal je welke projecten helepen en welke niet. Er is geen open markt voor ideeen. Het gaat er dan om in samenspraak met je relevante stakeholders de gewenste initiatieven handen en voeten te geven.
De eerste strategie werkt waarschijnlijk goed in situaties en sectoren met veel private partijen: bv economische ontwikkeling, toerisme, cultuur, landbouw, visserij. De tweede strategie past misschien veel beter in sectoren met een monopolie karakter: natuur, infrastructuur, energie. De meerwaarde van programma’s is in beide gevallen dat je met goede, zeer concrete doelen een veel betere relatie tussen het geld en de projecten kunt leggen, waardoor je op zoek bent naar geld, meer dan dat geld op zoek is naar initiatieven.