Deze week sprak ik weer eens met collega Frederik Jansen. Naar aanleiding van een presentatie kwam het leiderschap van de programmamanager ter sprake. Bij mij rees de vraag waarin het leidinggeven van een programmamanager nu echt principieel verschilt van dat van een lijnmanager. Je hoort namelijk allerlei kreten zoals strategisch denken, omgaan met stakeholders, motiveren, loslaten en doelgericht werken. Ik mag hopen dat beide typen managers daar goed in zijn. Maar wat is het verschil tussen beide?
Taakgebied
Het taakgebied van de lijnmanager wordt ook wel uitgedrukt in drie termen: hiërarchische, functionele en operationele leiding. Onder hiërarchische leiding verstaan we dan zaken als beoordeling, aanstelling, en ontslag. Functionele leiding betreffen zaken die te maken hebben met je vak: opfrissen kennis, opleidingen, uitdragen kennis door artikelen, boeken etc. Operationele leiding gaat over het werk dat de medewerker moet doen: wat moet hij doen, wanneer moet het klaar zijn en hoeveel tijd en geld kan hij besteden. Vanuit deze optiek is de lijnmanager met alle drie de soorten leidinggeven bezig als het goed is. De programmaleider is vooral bezig met operationeel leidinggeven.
Macht of invloed
Leidinggevenden oefenen macht of invloed uit. Voor mij maakt de term niet uit; anderen zien een principieel onderscheid: macht is vies en verschrikkelijk, invloed is vriendelijk en onschadelijk. Beide soorten hebben een bron nodig voor het uitoefenen van invloed: dat kan een geweldsmonopolie zijn of charisma. Bij de lijnmanager ligt dat duidelijk: dat zijn de bevoegdheden die hem door zijn functie zijn toegekend. Voor programmaleider is dat vaak niet het geval. Hem gaat het om kennis en kennissen: je kunt door het verwerven van informatie over de inhoud van een programma gesprekspartner zijn. Ook het hebben van de goede relaties maakt het mogelijk gunstige invloed voor het programma uit te oefenen. Voor mij is het zelfs de vraag of dit niet veel effectiever is dan staan op bevoegdheden. Daar komen alleen maar wrijving en conflicten uit naar voren.
Sturen op effectiviteit of efficiency?
De programmamanager heeft als belangrijkste opgave het bereiken van de afgesproken doelen. Alle activiteiten die in een programma worden opgenomen, dragen aanzienlijk bij aan dit doel. De effectiviteit van maatregelen en inspanningen staat dus voorop. Dat licht voor een lijnmanager niet zo duidelijk. Hij geeft leiding aan een afdeling die waarschijnlijk veel routines bevat en misschien de nodige improvisaties. Hij wordt door de organisatie veel meer aangesproken op efficiency, verbetering en vooral versnelling van allerlei procedures, liefs met het zelfde aantal medewerkers of minder. In dit verband is het verschil tussen programmamanager en lijnmanager duidelijk en onderscheidend.
Zie over een verschillende stijl van beide managers een eerder blog: Stijl van leidinggeven