Het lijkt op het debat “nurture” of “nature”. Ook tussen de beoefenaren van programmamanagement is er een debat tussen de gelovers in “methoden” en de gelovers in “mensen”. Programmamanagement kan je zien als een aanpak of methode. Uit ervaringen hebben we stel leefregels gedistilleerd (best practices). Als je deze regels maar naleeft, dan komt het goed met je programma of project. In de “methoden” denkwereld is het vanzelfsprekend de regels via audits, doorlichtingen en certificeringen in de organisatorische praktijkwereld te verankeren. Dan onstaat al gauw de neiging: mijn programma moet wel goed lopen want de organisatie is gecertificeerd. Helaas, was het maar zo simpel!

Onder leiding van mijn collega Roelof van der Weg (“Methoden werken niet, mensen wel”) hebben wij afgelopen vrijdag enkele projecten en programma’s onder de loep genomen. En wat zie je? Het volgen van een methode helpt maar een beetje. Dat zal veel beoefenaren van het vak niet verbazen. De methodologisten zullen zeggen: dat komt omdat de regels niet nageleefd worden. De aanhangers van de mensbenadering zeggen: het gaat om het verstandig en met verstand toepassen van de regels. De programmamanager bepaalt het succes van de opgave: zij reageert intuitief op de omstandigheden (bv. een bezwaarschrift van een milieugroep, niet-medewerking van een afdelingschef etc.). En elke keer doet zij dat weer anders: het is dus zinloos om te proberen hier regels aan te ontlenen. Het is telkens weer anders. Dus beste programmamanager steek je energie niet in certificering, doe gewoon programma’s tot je erbij neervalt.

Als je de laatste redenering doortrekt, is er geen objectivering van de werkelijkheid mogelijk. Dan kan je, hoe goed je ook kijkt, geen enkele regel vastleggen. Je kunt misschien alleen met een stel mensen vaststellen dat het goed was en dat bepaalde factoren eraan hebben meegewerkt dat het programma heeft gefaald dan wel een succes was. En dan moet je het ook nog met elkaar eens zijn wat “succes” is en wat niet. Het is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. Niet herhaalbaar. Wat is dan leren? Hoe kan ik ervoor zorgen dat anderen niet dezelfde fouten maken: ik kan de les niet voor een ander herhaalbaar maken. Want daarvoor heb ik taal nodig, en zodra ik iets formuleer is het min of meer geobjectiveerd en beland ik in de wereld van de “methode”. En die heeft de neiging iets objectiveerbaar te maken, wat nooit meer dan intersubjectief en situationeel kan zijn.

Als relativering van alle mogelijke lessen, methoden, voorschriften en regels die we proberen te formuleren, is dit een goede exercitie. Ook is het nuttig stil te staan bij de algemeenheden die we in onze aanpak proberen vast te leggen en die nog eens onder de loep te houden. Maar ik wil ook een handelingsperspectief inbrengen. Ik wil vooruitgang boeken door niet meer dezelfde fouten, maar weer nieuwe te maken. Ook wil ik de fouten en successen van anderen analyseren, en er nieuwe lessen voor nieuwe klanten van maken. Dan kan ik alsmaar doorworstelend misschien een betere adviseur voor programmamanagers te worden.