Onze kasten puilen uit van boeken over de aanpak van programma’s, de competenties, eigenschappen, stijlen en rollen van de programmamanager. Maar de opdrachtgever? Ja, er zijn beschouwingen diens rol, taken en verantwoordelijkheden. Daar heb ik met de collega’s Roelof Benthem en Rudy Kor de afgelopen weken druk over gediscussieerd. Misschien moet het volgende PGMOpen daar eens over doordenken. Wij doen een voorzet over de mogelijke stijlen van opdrachtgevers.

Taakgebieden van de opdrachtgever

De taken van de opdrachtgever zijn grofweg bepaald. De opdrachtgever wil het programma hebben, ofwel wil dat de doelen van het programma worden gerealiseerd. Daar doet m/v het uiteindelijk voor. De opdrachtgever heeft een antwoord op de vraag: waarom doen we dit programma eigenlijk? Daarmee kiest de opdrachtgever voor dit programma en niet voor andere programma’s of lijnactiviteiten. Wil een programma kans van slagen hebben moeten ook de condities waaronder het programma wordt uitgevoerd gunstig zijn: direct in de zin dat de middelen ter beschikking komen en indirect in de kenmerken van de organisatie waar het programma wordt uitgevoerd zoals in het kompas voor een programma uitgelegd.

Vijf stijlen van de opdrachtgever

Onze discussie is vervolgens gegaan over de manier waarop opdrachtgevers naar deze taakgebieden kijken. Wij onderscheiden vijf stijlen: de inhoud, de resultaten, de doelen, de omgeving en het besluit.

De inhoudgerichte opdrachtgever weet veel van het onderwerp van het programma. Het draait voor hem/haar om materiekennis, onderzoek, details en dossiers. Deze opdrachtgever wil de feiten onderzoeken, alternatieven zoeken, en details verdiepen. Motto: er is altijd een betere oplossing.

De resultaatgerichte opdrachtgever wil prestaties zien, producten waarmee hij een fotomoment kan creëren. Er is sprake van een zekere mate van ongeduld en een overtuiging dat alles maakbaar is. Deze opdrachtgever stelt beheersvragen, en controleer de voortgang, liefst in kwantitatieve termen. Motto: belofte maakt schuld.

De visiegerichte opdrachtgever houdt van de grote lijn en van vergezichten. Deze wil een verhaal vertellen, kan beeldend spreken en verleidt de toehoorders mee te gaan. Motto: zie de toekomst  los van de dagelijks beslommeringen.

De omgevinggerichte opdrachtgever werkt van buiten naar binnen, herkent de verschillende belangen en zoekt naar de win-win. Deze opdrachtgever vergaart kennis via kennissen, zoekt meningen en confronteert. Motto: twee weten meer dan.

De besluitgerichte opdrachtgever leeft in het nu, wil snel actie en straalt daadkracht uit. Hij agendeert issues, regelt de procedures van besluitvorming, voert vooroverleggen en vat concluderend samen zodat er een klap op kan worden gegeven. Motto: beter een slecht besluit dan geen besluit.

Valkuilen vermijden, leren leven met ergernissen

Deze verschillende stijlen zijn interessant, maar wat betekenen zij in de praktijk? In eerste instantie denk ik dat een programmamanager, als deze de valkuilen van een stijl herkent, rekening kan houden met de zwakke kant van een opdrachtgever. De programmamanager kan de opdrachtgever er misschien voor hoeden dat hij ergernissen opwekt, of de situaties probeert te vermijden of de collega’s er voor waarschuwen dat de opdrachtgever nu eenmaal zo handelt. Ook zou je stijl van de opdrachtgever kunnen vergelijken met de stijl van de programmaleider: beiden dezelfde stijl kan sterk zijn, maar nogal eenzijdig. En een onderhandelende stijl kan goed passen bij een omgevingsgerichte stijl. Maar ik vind dat een resultaatgerichte opdrachtgever een meer visiegrichte programmamanager verdient om de breedte van het spectrum te handhaven. De verdere uitwerking hiervan zou een mooie onderzoeksopdracht kunnen  zijn voor een stagiaire of afstuderende student.