Citaat uit een ambtelijke nota: “‘Bij het geschetste profiel past het invoeren van een cultuur van projectmatig werken en vervolgens het doorkantelen naar programmamanagement.” Dat klinkt stoer en veelbelovend. Er liggen echter wat adders onder het gras. Ik hou het gezellig en beperk me tot drie.

Een cultuur invoeren

De eerste is de wat gemakkelijke veronderstelling dat je even een cultuur invoert. Achtergrond van mijn opmerking is dat de betreffende verandering binnen 4 jaar ingevoerd moet zijn. Het is al vaker gezegd, maar een cultuur is een complex geheel van gedragingen gevoed door onderliggende normen en waarden. Woorden als “invoeren”, “uitrollen” en “implementeren” zijn daarbij uiterst misleidend. Reken maar op een langdurig proces van oefenen, discussiëren, vallen en opstaan, volhouden, terugvallen en terugkomen. Geduld en vasthoudendheid zijn daarin cruciaal.

Kantelen

De tweede adder is dat je vervolgens “doorkantelt”. Is programmamanagement iets dat de organisatie kantelt? In zijn aard nog niet. Het is een manier om je werk aan te pakken. Doelen staan voorop, en daaruit volgen allerlei activiteiten die je doet om die doelen dichterbij te krijgen. Misschien is het noodzakelijk vanuit het perspectief van de doelen en vanwege de belemmeringen in je huidige structuur iets te doen dat het woord “kantelen” uitdrukt. De schrijvers van het ambtelijke stuk gaan er kennelijk vanuit dat dat proces van kantelen al is begonnen, want met programmamanagement gaat dat kennelijk “door”. 

Regiefunctie

De derde adder heeft te maken met de relatie tussen programmamanagement en een nieuw profiel. Geen enkele zichzelf respecterende overheidsorganisatie kan er omheen dat het hier uiteindelijk gaat om de “regiefunctie”. Kennelijk past bij een regiefunctie programmamanagement. Los van de constatering dat heel bestuurlijk Nederland inmiddels regisseert, is het ook de vraag of regisseren en programmatisch werken bij elkaar passen. Ook een niet-regisserende overheid kan baat hebben bij programmatisch werken. En regie kan heel goed zonder programmamanagement: bijvoorbeeld door los van de doelen alleen maar die dingen te doen die de spelers op het bestuurlijke toneel willen doen. Dan hoef je “alleen maar” goed te luisteren, samen te vatten en door te vragen en vervolgens een voor iedereen aanvaardbare conclusie te trekken. Zo kan je al regisserend ook verder komen.