Het PGM Open Netwerk heeft woensdag 21 november zijn vuurdoop gehad. Voor ruim 30 professionals in verander- en programmamanagement heeft Liesbeth Schipper haar opvattingen over grote maatschappelijke veranderingen over het voetlicht gebracht. Levendig en interessant, dat schept hoge verwachtingen voor de volgende edities van PGM Open Netwerk.
Schipper heeft haar gedachtegoed vast gelegd in het boek Gedeeld Eigenaarschap, dat zij in 2015 met Pascal Lamberigts heeft gepubliceerd. Ik interpreteer “gedeeld eigenaarschap” als een vorm van procesmanagement die gekenmerkt wordt door te sturen op samenwerking om gezamenlijk te werken aan een grote veranderingen (transities is daarvoor het modewoord). Deze aanpak vergt een gelijkwaardige relatie tussen actoren die afhankelijk zijn van elkaar om de opgave te realiseren.
Drie aspecten van gedeeld eigenaarschap
In dit blog belicht ik drie thema’s uit de discussie. Het eerste betreft de term gelijkwaardig. Hoe gelijkwaardig is het als een gemeente samenwerkt met provincie en rijksoverheid. Tussen dezen is er toch sprake van een hiërarchie, aldus een vragensteller. Mijns inziens behoeft dat niet in de weg te staan voor een vruchtbare en zinvolle samenwerking. Zolang partijen maar open staan voor elkaars positie, belang en bijdrage gaat het goed. Vervelend wordt het als er besluiten “doorgedrukt” worden. Ik denk dat gelijkwaardigheid geïnterpreteerd moet worden als de afwezigheid van één dominante partij.
Lange termijn gekoppeld aan korte termijn
De charme van opgaven zoals door Schipper beschreven is dat lange termijn en korte termijn gelijktijdig aan de orde zijn. Zij gebruikt het begrip opgave als de paraplu waaronder de deelnemende partijen samen aan de slag gaan en allerlei afgesproken doelen en resultaten bereiken. In mijn opvatting is dat nu juist de kracht van programmamanagement: geïnspireerd door een gemeenschappelijk perspectief de verschillende stappen te zetten om verder te komen. Doelen en resultaten zijn dan de korte termijn-uitwerkingen van de opgave (of gezamenlijke missie). Enkele deelnemers zien de korte termijn acties als het exclusieve terrein van projecten en programma’s. Het mooie van de benadering van Schipper is dat er eigenlijk niets vreemds aan is: gebeurtenissen, nieuwe kennis en ervaringen leiden tot aanpassing of adaptatie van je opgave of programma. Vanwege de lange termijn (al gauw 30 jaar of meer) moet je wel de flexibiliteit hebben om je programma aan te passen. Dat is niet gek, maar volstrekt normaal.
Benodigde pakketten van competenties
Een derde aspect geldt het team. Schipper stelt dat de samenstelling van het team dat de opgave bestuurt, cruciaal is voor het realiseren van de gemeenschappelijke opgave. Op basis van haar beschrijving van de kenmerken: gezamenlijke opgave, inclusief organiseren en persoonlijk leiderschap onderscheidt ze 5 archetypen: de pionier (creëren initiatief), de bricoleur (creëren inhoud), liaison (creëren verbinding), verhalenmaker (creëren betekenis) en ridder (creëren actie). Je moet dan deze archetypen zien als te onderscheiden pakketten van archetypes. Deze behoeven volgens Schipper niet tot één persoon beperkt te blijven, het gaat om het totaal aan aanwezige competenties dat bij het gehele team past en door de leden bewust wordt gebruikt.
De historicus als pendant van de pionier
Het opvallende is dat Schipper in deze typen korte en lange termijn combineert: de pionier voor vernieuwing, de bricoleur voor geleidelijke aanpassing aan het bestaande. De verhalenverteller voor het vergezicht, de ridder voor snelle actie. Persoonlijk zou ik de pionier vergezeld willen door de historicus. Deze laatste archetype is mijns inziens nodig om tijdens het werken aan de opgave te laten zien wat de voortgang is ten opzichte van eerdere afspraken. Ook dat heb je nodig om de motivatie op peil te houden, zeker bij een opgave die wel 30 jaar of meer kan bedragen.
Kortom, gedeeld eigenaarschap is een nuttige aanvulling op algemene benaderingen van procesmanagement in grote maatschappelijke opgaven zoals door Teisman cs en Spaans cs. beschreven en gepraktiseerd.
Pascal Lamberigts en Liesbeth Schipper (red), Gedeeld eigenaarschap, nieuw perspectief op samen werken aan maatschappelijke veranderopgaven, , Vakmedianet, 2015
G.R. Teisman, Besluitvorming en Ruimtelijk Procesmanagement, Eburon, 2001