“Risicomanagement doe je als C5 niet meer helpt. C5 staat dan voor: charme, chantage, coalities, connecties, corruptie.” Met deze stelling opende mijn collega Fianne Lindenaars de programmatafel van vanavond. Aan tafel veel programmamanagers uit gemeentelijke, provinciale en rijkskring. De ervaringen van de deelnemers zijn samen te vatten in een paar woorden: risicomanagement bij programma’s staat nog (steeds) in de kinderschoenen. Charme tot en met corruptie zijn kennelijk meer in zwang.
Business case
Het programma Ruimte voor de Rivier is nog het verst in risicomanagement. Volgens Edie Brouwer, directeur Bedrijfsvoering van het programma, is de management cyclus van plan-do-check-action op het niveau van de 39 maatregelen van het programma goed ingesleten. Zijn drijfveer is ervoor te zorgen dat dit programma in 2015 eindigt op de afgesproken tijd, binnen de afgesproken marges van euro’s. Voor het programma is er een heldere business case: door veel tijd, geld en energie in risico te steken behoeft een marge van ongeveer 20 percent van het budget van het programma niet aangesproken te worden. Dan praat je over ongeveer 320 miljoen euro. Dus duidelijk de moeite waard, zou je zo zeggen. Elke vier maanden rapporteren de uitvoerders van de 39 maatregelen over de risicos en de genomen maatregelen aan de programmadirectie. Een deel ervan zijn endogeen, en moeten ze zelf betalen. Een deel ervan is exogeen, en dan kunnen ze de rekening ervan op een hoger overheidsniveau leggen. Datr resultaart natuurlijk in een klassiek heen en weer schuiven van de zwarte Piet.
Het verkleuren van risico’s
Het tweede spel dat voorkomt, is het “verkleuren” van risico’s. De ernst en grootte van een risico wordt in een zgn. stoplichtenrapportage weergeven. De risicomanager kleurt een risico rood. Dat is natuurlijk niet prettig voro de uitvoering. De manager van die uitvoering heeft een goede verklaring waarom dit risico zo groot is. Vanwege die alleszins begrijpelijke verklaring kleurt het risico oranje. Bij de besturuder aangekomen is een oranje risico toch vooral een onaangenaam verschijnsel. Bovendien is er ook daar weer een redelijke verklaring voro: dus risico groen. Zo “verkleurt”dus een risico. Dit verschijnsel doet zich in veel rapportages over programma’s voor.
Activiteiten prioriteren
Het programma WaalWeelde is eigenlijk nog geen programma, net zoals Ruimte voor de Rivier in 2005 nog een project was. De opgave is dermate complex dat de noodzaak bestaat om er een programma van te maken, opdat de doelen op gebied van veiligheid, natuur en recreatie gehaald zullen worden. De risico’s betreffen hier nog echt de opbouw en volledigheid van het programma en de inrichting van de organisatie. De Gelderse kwartiermakers zijn nog bezig de activiteiten te prioriteren in het licht van de doelen, waarbij veiligheid voorrang heeft boven natuur. In zo’n veld liggen de risico’s vooral in het bestuurlijke spel: hoe bepaal je de rollen van alle betrokken partijen. Hoe oefen je invloed uit zonder dat je in het mijnenveld van de officiele bevoedheden verstrikt raakt.
Risico van risicomanagement
In de discussie met de programmatafelaars bleek dat hier al officieel en formeel spreken over risicomanagement op zichzelf al een risico is. Voorzichtig aftasten, improviseren, af en toe eens een deskundige erbij halen, coalities vormen en af en toe met geld zwaaien zijn hier (nog) de mechanismen.
Dat alles neemt niet weg dat risicomanagement in programma’s toch vooral risico’s in projecten en andere activiteiten betreft. Echt de doelen van het programma centraal stellen, en dan kijken welke gebeurtenissen het tempo, de haalbaarheid of de effectiviteit daarvan bedreigen is een stap die nog weinig wordt gezet. Dat is mooi, dan is er in ieder geval nog wat te wensen voor 2010.