“Binnen RWS heerst een cultuur van risicomijdend gedrag. Als gevolg van de huidige afrekencultuur kiezen mensen snel voor een veilige inschatting.” Ik lees dat in een boekje over risicomanagement. En het citaat komt uit de pen van Ingwer de Boer, hoofdingenieur-directeur Ruimte voor de Rivier. Zo’n zinsnede maakt heel nieuwsgierig hoe het programma Ruimte voor de Rivier dan eigenlijk met risicomanagement is omgegaan. Want laten we wel wezen: het is behoorlijk schrikken van wat er allemaal komt kijken bij risicomanagement. En bovendien valt dan het woord “beheersen” wat ook al zo’n claim van maakbaarheid en afdwingbaarheid legt. 

Hoogwater

Het programma Ruimte voor de Rivier (RvdR) is erop gericht om overstromingen door hoogwater van de Rijn en de Maas te voorkomen. Tevens worden in het programma maatregelen genomen om het landschap rond de rivieren te verbeteren. In 2015 moeten zo’n 40 maatregelen uitgevoerd zijn: denk aan dijkverzwaring, verlegging van watergangen, ontpolderingen e.d. Deze maatregelen worden door gemeenten, provincies en waterschappen uitgevoerd. Dat brengt een enorme complexiteit met zich mee. Denk alleen al aan de afstemming van besluitvorming.

Gecontroleerd vertrouwen

Het interessante van de benadering van RvdR dat ze zijn gestart met een filosofie van “gecontroleerd vertrouwen”. Dat heeft zich ontwikkeld naar een co-makership met de uitvoering. Dus van een zekere afstand naar dichter bij elkaar gaan zitten. De uitvoerder is verantwoordelijk voor risicomanagement van het project. Maar er zijn overstijgende risico’s, zaken die de scope van één project te boven gaan. Daar bevinden zich de politiek-bestuurlijke veranderingen die plaats kunnen vinden. Bij alle deelnemers heeft RvdR een besef weten te creëren dat er sprake is van een risico-keten waar alle initiatiefnemers deel van uitmaken. Bijvoorbeeld zegt Edie Brouwer: “Veel risico’s kunnen worden beheerst door ‘gewoon’ mensen bij elkaar aan tafel te krijgen.”  

Onderbuikgevoel

De aanpak die in het boekje wordt omschreven komt heel doordacht, systematisch en geordend over. Dat neemt niet weg dat vele betrokkenen in het programma doordrongen zijn van het feit dat risicomanagement niet een technisch, lineair en rationeel proces is. Het is bijvoorbeeld een verademing te lezen dat “het onderbuikgevoel” een grote rol speelt bij het bepalen van de risico’s waar je veel aandacht aan besteed. Want dat er ondanks alles toch een grote organisatie omheen gebouwd is, komt uit het boekje duidelijk naar voren. Maar op vele plaatsen komt naar voren dat ook niet-technische factoren aan de orde komen.

Dat kan de scepticus van risicomanagement gerust stellen. Want uiteindelijk gaat het om het veiliger krijgen van Nederland. En als iedereen alleen maar met zijn eigen veiligheid bezig is en pas in beweging komt, als alles onderzocht is, dan gebeurt er niets en is Nederland uiteindelijk niet veiliger tegen hoogwater geworden. Dan is het interessant te lezen dat Ingwer de Boer schrijft dat we er naar toe moeten mensen ervoor te belonen als ze een ambitieuze datum wél halen. Want risico’s beheers je niet, die neem je.

Samen sturen op risico’s, ervaringen met risicomanagement binnen het programma Ruimte voor de Rivier, Den Haag: juli 2010.